Obiekty badań

Puszcza Białowieska – wybitny przykład transgranicznego OCh położony między Polską a Białorusią, stanowi jeden z największych, omal nienaruszonych obszarów leśnych niżu środkowoeuropejskiego oraz jest naturalnym przykładem pierwotnego wyglądu i funkcjonowania ekosystemów leśnych tej części Europy.

W lesie występuje megafauna, przedstawicielami której są: żubr, dziki konik, dzik, jeleń i łoś. Łączna powierzchnia Puszczy Białowieskiej wynosi ponad 2000km², z czego około 2/3 po stronie białoruskiej (lecz nie cały obszar) ma status parku narodowego. Objęta ochroną prawną od czasów średniowiecza Puszcza Białowieska jako pierwsza w Polsce uzyskała status parku narodowego w 1932 roku i stanowi również egzemplifikację długotrwałej ochrony ekosystemów leśnych. Wiąże się to wszelako ze złożonym stosunkiem pomiędzy ochroną bioróżnorodności i dzikiej przyrody z jednej strony a rozwojem gosporaczym z drugiej. Sztuczny podział zwartego obszaru leśnego na dwie części po II Wojnie Światowej również komplikuje i tak mnogie, specyficzne dla tego obszaru, problemy i wyzwania. Podczas gdy polska część lasu jest obiektem intensywnych badań ekonomicznych, nie dotyczą one wcale części białoruskiej, ani transgranicznego obszaru jako całości.

Tym, co wyróżnia Puszczę Białowieską na tle wszystkich innych lasów w Polsce i Europie, są zachowane duże fragmenty lasu naturalnego. Na obszarze około 1/3 powierzchni Puszcza Białowieska nie podlegała nigdy wyrębowi – zarówno po stronie polskiej, jak i białoruskiej. Oznacza to, że na tych obszarach przyroda zachowała swój dziewiczy charakter. Najlepiej zachowane lasy (35% po polskiej stronie i 37% po białoruskiej) są obecnie objęte ochroną bierną, która wyklucza jakąkolwiek ingerencję człowieka w naturalne procesy przyrodnicze. Pozostałe fragmenty Puszczy, sąsiadujące obecnie ze strefami ochrony biernej, to lasy które na przestrzeni ostatnich 100 lat były i nadal są wykorzystywane gospodarczo. Stopień intensywności produkcji nie jest jednorodny w przestrzeni i podlegał zmianom w czasie. Cały obszar Puszczy Białowieskiej pozostawał nietknięty do roku 1915. Puszcza była tradycyjnym miejscem polowań wielkich książąt litewskich i kniaziów ruskich, królów polskich, a później carów rosyjskich, więc wycinki drzew były zakazane. Szacuje się, że po 1915 roku wycięto drzewa na obszarze 1/3 powierzchni Puszczy. Intensywność gospodarki leśnej uległa zmniejszeniu na początku lat 90. XX wieku, gdy rozszerzono wcześniej istniejące obszary ochrony biernej, a w pozostałych rejonach zmniejszono ilość pozyskiwanego drewna. W rezultacie Puszcza Białowieska cechuje się obecnie różnym stopniem naturalności obszarów leśnych.

  Białowieski National Park (PL)  NP Biełavieskaja Pušča (BY)

Historycznie presja antropogeniczna na przyrodę była słabsza na obszarach górskich środkowej i północnej Skandynawii, gdzie w ostatnich dziesięcioleciach stworzono nowe parki narodowe. Fulufjellet jest transgranicznym parkiem narodowym między Szwecją a Norwegią o powierzchni 385km²: po szwedzkiej stronie utworzony został w 2002 roku i obejmuje 82,5km², zaś po stronie norweskiej utworzono go w 2012 roku.

Teren parku obejmuje głównie płaskowyż, który porastają bujne porosty, a także w mniejszym stopniu lasy i pojedyncze drzewa, wśród których znajduje się świerk, jakiego wiek szacowany układu korzeniowego wynosi 9550 lat, co czyni go najstarszym pojedynczym żywym drzewem na ziemi. Lasy w Fulufjellet porastają głównie strome stoki oraz niektóre kotliny lodowcowe. Typowymi przedstawicielami fauny Parku są: łoś, niedźwiedź, bóbr, wilk, rosomak, ryś, wydra, a także lęgowy białozór. W Parku Narodowym po szwedzkiej stronie utworzono specjalne strefy działalności człowieka: 1) strefa ochrony ścisłej; 2) strefa niskiej intensywności działań; 3) strefa wysokiej intensywności działań; oraz 4) strefa rozwoju. Ostatnia strefa obejmuje główny wjazd do Parku z parkingiem, kafeterię, ośrodek dydaktyczny Parku, a także ścieżkę przyrodniczą do wodospadu.

Kwestia transgraniczności nowopowstałego Parku nie była dotąd badana. Jako że system instytucjonalny jest dość podobny pomiędzy krajem UE, Szwecją, a krajem ościennym, Norwegią, w przeciwieństwie do systemów Polski i Białorusi, transgraniczne zarządzanie skandynawskim obiektem może okazać się mniej wymagające. Chociaż o wyjątkowości tego typu obszarów przyrodniczych stanowią ich statusy ochrony, to jednak różne elementy mogą wywierać wpływ na zachowanie dóbr naturalnych dla przyszłych pokoleń. Turystyka, jak i każda inna działalność człowieka, może zarówno wspierać ochronę przyrody jak i prowadzić do jej degradacji. Po szwedzkiej stronie turystyka w Parku Narodowym jest obecnie niezwykle ważna. Istnieje również potencjał jej rozwoju po stronie norweskiej. Ocenę działalności człowieka mogącą tak dewastować jak i podtrzymywać dziką przyrodę można ująć we właściwie dobranych pytaniach w ramach badania ankietowego.

 Fulufjellet National Park (NO)  Fulufjället National Park (SE)